از آن‌جایی که دایره‌ی اراضیِ ممالکِ محروسه در دیارِ جنت‌مثال و خلدآسای ملکوت رو به گسترش است و دامنه‌ی فتوحات، سرحدات ربعِ مسکون و پنج قاره را درنوردیده است، خاطرِ همایون قبله‌ی عالم بر این تعلق گرفت که نخستین تعلیقه‌ی سلطانی را بر تارکِ دفترِ نوامیس این دیار صادر فرمایند تا عنداللزوم و در هنگام بروز شبهات ساکنان بدان مراجعه نمایند و از سرِ یقین در کارِ تدارک و ترتیب تحریریه‌ها مبادرت ورزند. باری چنان‌که این روزها در کار مقیمان و میهمانانِ نو ملاحظه شده است، نکاتی همواره از قلم می‌افتند که مخصوصاً درخورِ تذکر هستند.
نخست: همواره در نوشتن حرف «ی» دقت لازم را به خرج دهید. هیچ وقت یای وسط را به جای یای آخر و یا بر عکس به کار نبرید. این اختلافات در ویندوز اکسپی و سایر ویندوزهای مشهود است. در ویندوز اکسپی، برای نگارش حرف یای وسط باید از کلیدهای Shift+X استفاده کنید و از حرف D تنها برای نگارش یای آخر استفاده کنید در غیر این صورت در نسخه‌های قدیم‌ترِ ویندوز، مطلب پس از انتشار هیأتی بس مهیب و کراهت‌آور خواهد داشت. ایضاً یادآوری میشود که یای وسط را در آخر کلمات به کار نبرید چون در فونت تاهوما که یونیکد باشد، دو عدد نقطه‌ی نامربوط زیر یاء قرار می‌دهد که باز هم ناخوشایندِ خاطرِ ناخدایِ این کشتی است!
ثانیاً: همواره تلاش وافی و کافی در استفاده از نیم‌فاصله به خرج دهید. یعنی در هنگام نوشتن کلمهی «می‌روم» میان «ی» و «ر» فاصله نیندازید بلکه از نیم‌فاصله استفاده کنید و گرنه اگر «می» در آخر سطر باشد بقیه‌ی کلمه به اول سطر بعدی می‌رود که بازهم صورتی آزاردهنده می‌یابد. نیم‌فاصله در ویندوز اکسپی به استفاده از شماره‌های روی کی‌پد قابل درج است؛ یعنی Alt+0157 نیم‌فاصله را برای شما درج می‌کند. در سایر ویندوزهایی که امکانات فارسی دارند، می‌توان از Shift+spacebar استفاده کرد. همچنین، تلاش مجدّانه بورزید که از کاربردِ همزه روی حرف «ه» خودداری کنید و مثلاً با استفاده از نیم‌فاصله تایپ کنید: «ه‌ی».
ثالثاً: برای استفاده از گیومه‌ی فارسی(نه گیومه‌ی لاتین)، جهت گیومه باز در ویندوز اکسپی از Shift+K و برای گیومه بسته از Shift+L استفاده کنید. از آنجا که قبله‌ی عالم دیرزمانی است که کار با ویندوز ۹۸ و پارسا را رها کرده است، کلیدهای مربوطه‌ی صفحه‌کلید فارسی را در آن به خاطر نمی‌آورد. مایه‌ی مزید خرسندی و خشنودی خاطر خواهد بود که مستحضر باشید قواعدی را که برای ویندوز اکسپی بر شمردیم، در ویندوز ۲۰۰۰ نیز صادق است، لذا جای هیچ نگرانی برای کاربران ۲۰۰۰ وجود ندارد.
رابعاً این نکته خُرد را نیز از خاطر مبرید که الف سرکش‌دار که همان «آ» باشد، با استفاده از Shift+H قابل درج است. همچنین سعی کنید سایر قواعدِ متعارف رسم‌الخط را در حدّ وسع‌تان رعایت کنید. درباره‌ی استفاده از نقطه و نقطه‌بند و پرانتز، فراموش نکنید که وقتی بعد از یک کلمه نقطه یا نقطه بند می‌آورید، میان کلمه و نقطه‌ی بعد از آن فاصله نیندازید؛ همیشه فاصله را باید بعد از نقطه و نقطه‌بند بیاورید! یک الگوی ستودنی(!) برای مراعات رسم‌الخط همین مرقومه‌ی شریفه‌ی صاحبِ ارضِ ملکوت در این بخشنامه است. در خاتمه، به جای طغرای همایونی، بیتی از حضرت حافظ ذکر میشود، که قبله‌ی عالم چندان شیفته‌ی نفسِ دلکش و لطفِ سخن گفتنِ دریِ اوست که عنقریب ملکِ ملکوت را در کارِ دست‌افشاندن بر غزلیاتِ عاشق‌نواز و دشمن‌کشِ او خواهد کرد.
ز شوقِ لعلِ تو حافظ نوشت حرفی چند
بخوان زنظمش و در گوش کن چو مروارید.
پ.ن. کرامتِ محتشم‌وارِ سلطانِ تاجدار، برای پرهیز از شرمنده ساختن مبتدیان، این بار نامی از متخلفین نبرده است، ارجو که این بزرگ‌منشی اندک‌مایه‌ای از تنبه را به همراه داشته باشد. خودتان می‌دانید که اقدامات انضباطی از ما ساخته نیست. پس ما را خجالت مدهید و بگذارید سلطنتمان را بکنیم!!
بعد التحریر: جهت آسایش خاطر ارباب قلم و اصحاب رایانه، می‌توانید نرم‌افزار [TrayLaout] را پیاده کرده و روی ویندوزتان نصب کنید. صفحه‌کلید مربوطه را نیز می‌توانید به طور دلخواه تغییر دهید. این نرم‌افزار برای ویندوز ۲۰۰۰ و اکسپی مناسب است و شدیداً به کار اهالی وبلاگ می‌آید.
تکلمه: لازم افتاد که موارد زیر را عیناً از خوابگر نقل کنم:
غلط-نامه ۱
آن‌هایی که آیین نگارش را می‌دانند و رعایت میکنند که هیچ. آنها که می‌دانند و رعایت نمی‌کنند، می‌توانند همچنان رعایت نکنند؛ زور که نیست. اما آنها که نمی‌دانند و یا می‌دانسته‌اند و یادشان رفته، فکر می‌کنم این [غلط‌نامه]های گاه‌گداری، به دردشان بخورد.
«می» و «نمی» فعل‌های مضارع چه وقتی که محاوره‌ای می‌نویسیم و چه غیرمحاوره‌ای، باید جدا از ریشه‌ی فعل نوشته شوند. مثلا «میشه» و «میشود» غلط است. باید نوشت «میشه» و «میشود»؛ و همین‌طور دیگر فعل‌ها. «ها»ی جمع هم از همین قاعده پیروی می‌کند و به هیچ‌وجه نباید آن را به کلمه‌ای که جمع بسته شده، چسباند. برای مثال «دستها» غلط است و باید نوشت «دستها».
نکته‌ی مهم
«می» و «نمی» فعل‌ها و «ها»ی جمع جدا نوشته می‌شوند اما نباید به هنگام تایپ کردن از space [کلید فاصله] استفاده کرد. space برای ایجاد فاصله میان کلمات مستقل به‌کار گرفته میشود. در این موارد و برخی موارد دیگر باید از [نیم‌فاصله] استفاده کرد. به خصوص برای محیطی مثل وبلاگ که نهایتا نمایش چیدمان نهایی جمله‌ها و کلمه‌ها نسبی‌ست و لزوما به همان ترتیبی نیست که وبلاگ‌نویس در مونیتور خود می‌بیند. استفاده از [نیم‌فاصله] باعث میشود که پیشوند افعال و یا «ها»ی جمع در عین این که جدا دیده میشود، در هیچ شرایطی هم از کلمهی اصلی خود جدا نشود و مثلا «می» تهِ خط نمی‌ماند و ریشه‌ی فعل بیفتد اولِ خط بعدی. اگر دقت کنید، می‌بینید که در همین یادداشت، به همین ترتیب عمل شده.
نکته‌ی مهم‌تر
کلید [نیم‌فاصله] به‌خاطر عدم کاربردی که در زبان انگلیسی دارد، بستگی دارد به ویندوز مورد استفاده‌ی کاربر فارسی‌زبان. برای من که از ویندوز ۲۰۰۰ و با نرم‌افزار پشتیبان TrayLayout استفاده می‌کنم، کلید [نیم‌فاصله] همان shift+space است که در ویندوزهای فارسی شده به کار می‌رود. آن‌هایی هم که ویندوز انگلیسی ۹۸ و office2000 فارسی دارند، برای ایجاد نیم‌فاصله باید از کلید shift+N استفاده کنند. برای ویندوزهای دیگر هم روش‌های دیگری وجود دارد که پیداکردنش با خودتان (دوستانی که می‌دانند می‌توانند برای اطلاع من و دیگران کامنت بگذارند). فکر نکنید کار خیلی سختی‌ست، بعد از تایپ یکی دو تا مطلب، خیلی زود به آن عادت می‌کنید.
و بالاخره این که
از این به بعد هر وقت از [نیم‌فاصله] حرف بزنم، این دو پاراگراف توضیح را دیگر نمی‌آورم. آن مقدمه‌ی کذایی را هم قطعا تکرار نخواهم کرد. پس از این به بعد [غلط‌نامه] را خیلی ساده و مختصر خواهید خواند.
غلط-نامه ۲
استفاده از علایم نقطه‌گذاری در متن نه بی‌حکمت است و نه آن‌قدرها هم بی‌حساب و کتاب که برخی وبلاگ‌نویسان یا کلا با آنها قهرند و یا نابجا و اغراق‌آمیز از آنها استفاده میکنند. جزو هر کدام از این سه دسته که باشیم [دسته‌ی سوم آن‌هایی هستند که درست و بجا به‌کار می‌برند] نکته مهم‌تر این است که موقع تایپ کردن، این علامت‌ها را به شکل درست کنار حروف و کلمات بنشانیم.
فاصله انداختن بین علامت‌هایی چون [. ، ؛ : ؟ !] با کلمهی قبلی خود غلط است و فاصله نینداختن بین آنها و کلمهی بعدی‌شان هم به همچنین. درست این است:
[کلمه] [علامت نقطه‌گذاری] [فاصله یا همان space] [کلمه بعد]
رعایت این شیوه، هم شکل ظاهری متن را زیباتر می‌کند و هم باعث میشود نقطه‌گذاری‌های متن شما در هر حالتی از دیده شدن در مونیتور و یا چاپ شدن روی کاغذ به هنگام پرینت، به هیچ وجه از انتهای سطر پایین نیفتند.
پیوند
غلط-نامه ۳
اول این که زحمت «چرایی‌ها» را می‌گذارم به دوش دوستان دیگر. دوم هم این که این‌ها که می‌نویسم، فتوا یا واجب عینی نیست که اگر کسی رعایت نکند به دوزخ گرفتار شود؛ نه، فقط رعایت نکردن‌شان فحش و لعنت می‌آورد که فکر می‌کنم از بهشت و دوزخ دست‌به‌نقدتر است.
پیش از این درباره‌ی برخی موارد جدانویسی و همین‌طور نیم‌فاصله توضیحکی داده بودم. به‌هیچ‌وجه و هرگز «را» مفعولی را به هیچ کلمه‌ای نچسبانید. از استثنایی چون «مرا» که بگذریم، حتا «تو را» را هم سرهم ننویسید. با این «را»ی بدبخت مثل یک کلمهی مستقل برخورد کنید. نه آن را بچسبانید و نه آن را بدون فاصله [Space] تایپ کنید. پس هم غلط است که تایپ کنیم «ترا» به‌جای «تو را»، هم غلط است که تایپ کنیم «منرا» به‌جای «من را» و هم غلط است که تایپ کنیم «خودرا» به‌جای «خود را».
حالا که حرف از چسباندن و نچسباندن است تکلیف این «به» بدبخت‌تر از «را» را هم روشن کنیم.در برخی موارد ترکیب «به» و کلمه‌ای دیگر به‌مرور تشکیل یک کلمهی مستقل و غالبا به معنای صفت داده که در این موارد میشود چشم‌پوشی کرد از چسباندنش؛ مانند «بساز» در جمله‌ی «جمشید مرد بسازی‌ست.» اما محض رضای خدا در موارد دیگر چنین عمل شنیعی انجام ندهید و بگذارید «به» به حال خود باشد. فقط حواس‌تان باشد که در برخی کلمه‌ها که شک دارید «به» جزو کلمه شده یا نه، می‌توانید از [نیم‌فاصله] استفاده کنید؛ مانند «به‌طرز» که در ظاهر جداست ولی وقتی روی آن کلیک می‌کنید، باهم انتخاب می‌شوند. پس غلط است که تایپ کنیم «بروی» به‌جای «به‌روی» و… و نیز غلط است اگر بنویسیم «لبم را بلبش چسباندم» به‌جای «لبم را به لبش چسباندم». [ببخشید کمی سکسی شد!]
غلط-نامه از نگاهی دیگر
دو راهنمای رسم‌الخطی که خوابگرد با عنوان غلط‌نامه منتشر کرده را می‌خواهم به فال نیک بگیرم و فرض را بر ادامه‌دار بودن آن بگذارم و اگر فرصتی شد مختصر درباره چرایی آن از دیدی دیگر بنویسم.
این مطلب را داشته باشید برای دو غلط‌نامه ۱ و ۲:
نیمچه مقدمه:
اصول علامت‌گذاری (نقطه‌گذاری، punctuatuion) و در شکل عام‌ترش رسم‌الخط در زبان فارسی برگرفته از استانداردهای زبان‌های اروپایی ـ به خصوص انگلیسی ـ است. این را از آنجا می‌دانیم که هیچ نوع علامت‌گذاری شاخصی در کتابت زبان فارسی تا پیش از آشنایی ایرانیان با زبان و خط ملل غربی وجود نداشته است. بعد از پذیرش اصول punctuation ابتدا از فرانسه و سپس از انگلیسی، به فراخور خط فارسی (عربی) تغییراتی در برخی علامت‌ها انجام شد. مثلاً ویرگول (,) برعکس شد (،) تا با حرکت دست به هنگام نوشتن حروف فارسی هم‌خوانی داشته باشد یا نقطه ویرگول (;) به مشابه فارسی‌اش (؛) و علامت سوال (?) به تقارن آینه‌ای‌اش (؟) تبدیل شد. این تغییرات شکلی در کنار بعضی تغییرات مفهومی استاندارد جدیدی را امروز در اختیار ما گذاشته‌اند که دیگر مختص زبان فارسی است.
این استاندارد:
ـ برای استفاده کردن است. یعنی به زبان «بسته» است. اگر فارسی می‌نویسیم باید استاندارد نوشتاری آن را رعایت کنیم. بدون این اصول، نوشته ما، به نوعی، غلط املایی خواهد داشت.
ـ ریشه‌اش در زبان‌های اروپایی است. زبان و کتابت آن حساب و کتاب دارد. ما با زبان‌مان درست و علمی برخورد نمی‌کنیم، اما در غرب اوضاع به شکل دیگری است. بنابراین میشود به اصولی که آنها استفاده میکنند رجوع کرد.
ـ جاری است. با تغییرات فناوری نوزایی می‌کند. از سی سال قبل تاکنون قواعدی از آن عوض شده است.
نیم‌فاصله:
نیم‌فاصله جدید است. پیش از پیدایش تایپ (به‌ویژه به شکل کامپیوتری‌اش) معنای خاصی نداشته. در نوشتن با قلم نیازی نیست به اندازه فاصله‌ها دقت کنید، همین که بعضی کلمات را جدا بنویسید کافی است.
نیم‌فاصله در واقع معادلی برای hyphen (-) در زبان‌های اروپایی است. anti-aircraft در انگلیسی یک واژه محسوب میشود و تنها برای سادگی خواندن hyphen در آن به کار رفته است. در فارسی، اما، به خاطر شکل خط (حروف بر خطوط افقی سوار و به هم متصل می‌شوند) نمی‌توان از علامت (-) یا (ـ) استفاده کرد. مثلاً نمی‌شود نوشت «بی‌ـ‌هدف» (بیـ ـ ـهدف) بلکه باید نوشت «بی‌هدف». بدون نیم‌فاصله، این لغت به دو کلمه مجزای «بی» و «هدف» تبدیل میشود زیرا فاصله (space) میان دو کلمه به معنای مستقل بودن آن‌هاست. با نیم‌فاصله هر لغتی به‌رغم ظاهرش ـ که دو کلمه جدا دیده میشود ـ یک لغت حساب میشود. برای اینکه مطمئن شوید دوبار روی کلمه نیم‌فاصله کلیک کنید، «نیم» و «فاصله» با هم انتخاب می‌شوند.
نکته: نگران موتورهای جستجو مثل Google نباشید. آنها باید خودشان را با ما تطبیق دهند نه ما با آنها. همین حالا گوگل نیم‌فاصله را کاملاً به رسمیت می‌شناسد و آن را یکی از واریان‌های فاصله می‌داند.
نقطه‌گذاری و فاصله‌ها:
. ، ؛ : ؟ !. این‌ها درست از زبان‌های اروپایی آمده‌اند (به تغییر شکل بعضی‌هاشان اشاره شد) و اصول قرار گرفتن‌شان هم از استاندارد نگارش همان زبان‌ها تبعیت می‌کند.
اگر چیزی را که امروزه به French Punctuation یا نقطه‌گذاری فرانسوی در بین انگلیسی‌زبانان مشهور است (و در خود فرانسه دیگر سال‌هاست منسوخ شده) فراموش کنیم، در زبان‌های اروپایی همیشه علامت‌های بالا به کلمه پیش از خود می‌چسبند و از کلمه بعدی فاصله می‌گیرند. این فاصله هم باید به اندازه یک space باشد و نه بیشتر.
در بعضی از کتاب‌های فرانسوی قدیمی میشود جملاتی را دید که علامت تعجب یا سوال آخرشان یک فاصله با کلمه قبلش دارد. مطمئن باشید این شیوه دیگر «غلط» است.
در بعضی دستور‌العمل‌های تایپ ماشینی گفته میشود (می‌شد، البته) که بین جملات باید دو فاصله تایپ کرد. این قاعده، همانطور که در این مقاله آمده است، مخصوص قلم‌های monospace) non-compensative) ماشین تحریرهاست. جایی که مثلاً حرف W به اندازه حرف I جا می‌گرفته (محیط DOS را به خاطر بیاورید، آنجا هم حروف انگلیسی همین‌طورند) و برای خوانایی بیشتر متون، تایپیست مجبور بوده دو فاصله بین جملات بگذارد. این مشکل حالا که همه قلم‌ها در محیط ویندوز compensative هستند دیگر وجود ندارد. پس دلیلی هم برای استفاده از دو فاصله نیست.
نکته: همچنان نگران موتورهای جستجو نباشید. گوگل اهمیت چندانی به چگونگی قرار گرفتن علامت‌های نقطه‌گذاری نمی‌دهد و فاصله انداختن بین کلمات و علامات کمکی به جستجوی بهتر نمی‌کند. بهتر است بدون نگرانی از کار ماشین‌ها «درست» بنویسیم. ماشین‌ها خودشان را با استانداردهای ما وفق می‌دهند.
نقل از پاد ساعت‌گرد
