قطعات زیر، برنامه‌‌هایی است که مرشد مرادی در رادیو به دعوت سایه اجرا کرده است و در برنامه‌‌های مختلف گلچین هفته پخش شده است. شاید لازم باشد در فرصتی دیگر چیزی به تفصیل درباره‌ی مرشد مرادی بنویسم اما همین‌قدر برای این‌که حق مطلب را در انتشار صدای او ادا کرده باشم، قطعات اجرای او را این‌جا می‌آورم. یکی از قطعات تکراری است که از دوباره شنیدن‌‌اش ضرری نخواهید کرد. ابتدا و انتهای اجرا هم صدای مجری برنامه‌ی گلچین هفته را دارید که گاهی اوقات اشاره‌هایی به تاریخ و زمان برنامه نیز می‌کند. شماره‌‌ها به شماره‌ی برنامه‌ی مربوطه‌ی گلچین هفته اشاره می‌کنند.

پ. ن. برنامه‌های شماره‌ی ۲ و ۹ را من خیلی دوست دارم.

Flash Player upgrade required

ابتدا بگذارید موضع و منظر خودم را بیان کنم هر چند میلیون‌ها نفر هم شاید با من هم‌نظر باشند. من خودم را سبز می‌دانم به این معنا که در آخرین انتخابات جمهوری اسلامی رأی دادم و عمیقاً به این معتقد بودم و هستم که صاحبان قدرت باید از طریق صندوق رأی، بدون خون‌ریزی و انقلاب، از مسند پایین بیایند و هم‌زمان به رأی مردم و به قانون گردن بگذارند. رأی مردم، مساوی و برابر با حقیقت نیست هر چند رأی مردم مشروعیت‌ سیاسی می‌آورد. عمیقاً اعتقاد داشته و دارم که انتخابات ۲۸ خرداد ۸۸ انتخاباتی مخدوش و معیوب بود که تخلف‌های گسترده‌اش از ماه‌های پیش از انتخابات آغاز شد و اگر قرار بود با مُرّ قانون در جمهوری اسلامی – با همین قانون اساسی فعلی عمل می‌شد – آن‌کسی که امروز مسند ریاست جمهور را غصب کرده است، باید به خاطر تخلف‌های بی‌شمار پاسخگو می‌بود. شرح تمام فجایع و جنایت‌هایی که به دست صاحبان قدرت درست از روز انتخابات آغاز شد در صد دفتر هم نمی‌گنجد و آن‌ها که وقایع را دنبال کرده‌اند از آن آگاه‌اند. با این مقدمه، بگذارید در دفاع از اقدام موسوی و کروبی برای فراخوان راهپیمایی بنویسم.

۱. همیشه بر این باور بودم که موسوی بیش از آن‌که جلوتر از مردم یا پرچمدار حرکت‌شان باشد، همراه آن‌ها بود و هست. مهم‌ترین گواه این مدعا همان راهپیمایی میلیونی سکوت ۲۵ خرداد بود که موسوی تا آخرین لحظه نمی‌دانست که چه خواهد شد و از بیم خون‌ریزی حاکمیت تا زمانی که مردم با آن جمعیت به خیابان نیامده بودند، با راهپیمایی موافق نبود و در واقع به عقل عملی و توصیه‌ی طبیعی سیاسی پای‌بند بود. معنای این نه فرصت‌طلبی است و نه بی‌عملی سیاسی. معنای صریح و روشن‌اش این است که موسوی نه خود را سرور و آقای مردم می‌شمارد و احساس ولایت بر آن‌ها دارد و نه از آن‌ها عقب می‌ماند.

۲. تقاضای مجوز از وزارت کشور کردن در ظاهر عملی تناقض‌آمیز است ولی نفس نوشتن چنان نامه‌ای بیش از هر چیز حرکتی است سیاسی. اگر قرار باشد مردم در چنین تظاهراتی حاضر شوند، منتظر مجوز وزارت کشور نمی‌مانند. مردم اگر به این نتیجه برسند، خودشان سرنوشت‌شان را به دست خواهند گرفت و بی‌شک موسوی هم همراه آن‌ها خواهد بود. موسوی و کروبی با این اقدام دستگاه سیاسی حاکمیت جمهوری اسلامی را در وضعیت دشواری قرار دادند. اگر وزارت کشور مجوزی صادر کند، خود ناگزیر به حفظ امنیت مردم نیز هست و هر اتفاقی بیفتد مسؤول نهایی رخدادها وزارت کشور است. اگر مجوزی صادر نکند – هر چند عدم صدور مجوز بنا به همین نامه و بنا به قانون نقض صریح اصل ۲۷ قانون اساسی است – باز هم طعنه‌ای است به حاکمیت که گویی از مردمِ خودش هراس دارد.

۳. تعیین روز ۲۵ بهمن هم یادآور ۲۵ خرداد است و هم مسیر راهپیمایی همان مسیر است. از سوی دیگر، مردم را به راهپیمایی ۲۲ بهمن دعوت نکرده‌اند (مضمون بیانیه امروز را ببینید) چون تجربه‌ی سال پیش نشان داد که مناسبت‌های رسمی و از پیش‌تعیین‌شده در قرق حاکمیت باقی خواهند ماند و دستگاه حاکم با تکیه بر امکانات مالی، نظامی، امنیتی و رسانه‌ای می‌تواند آن را به سود خود مصادره و هدایت کند. راهپیمایی ۲۵ بهمن، بیش از آن‌که «تقاضا»ی صدور مجوز باشد، «فراخوان» و «آزمون» است برای دو گروه: برای دولت/نظام که یک‌بار دیگر حساب پس بدهد که با مردم (مردمی که سبز هستند و سر تسلیم در برابرش خم نکرده‌اند) چه برخوردی خواهد کرد و برای خودِ مردم سبز که چقدر در این مقطع آماده هستند که ابراز قدرت کنند. فراموش نکنیم که این کار بیش از آن‌که اقدامی باشد که نتایج‌اش به صورت محسوس و ملموس سنجیدنی باشد، اقدامی است سیاسی. در اقدام سیاسی، ممکن است ظاهر لفظ و عبارت شما چیزی بگوید که مقتضا و نتیجه‌ی عملی سخن شما، چیزی باشد که فراتر از عین الفاظ و عبارات باشد. توجه کردن به بین‌السطور حرکت‌های سیاسی نکته‌ی مهمی در تحلیل آن‌هاست.

۴. ماجرای راهپیمایی ۲۵ بهمن هر نتیجه‌ای که داشته باشد به سود ماست و چیزی از دست نخواهیم داد. حتی اگر هیچ کس هم به این راهپیمایی نرود، چیزی از دست نخواهیم داد. جنبش سبز بنای قدرت‌نمایی در خیابان ندارد اما یک بار نشان داده است که اگر بخواهد، خیابان را هم می‌تواند تصرف کند. این حاکمیت سیاسی که صبر بخشی از ملت را به ستم و تحقیر می‌آزماید. این صبر همیشه صبر باقی نمی‌ماند.

۵. مقایسه‌ی مردم ایران و مصر، مقایسه‌ای نادرست و آرمان‌گرایانه است. توقع بی‌جایی است که به مردم ایران بگوییم باید مانند مردم مصر در خیابان بایستید. هم‌اکنون هیچ معلوم نیست عاقبت ماجرای مصر چه خواهد شد. حرکت این جریان در مصر کند شده است و در بهترین حالت، مبارک ممکن است تا همان زمانی که خودش مقرر کرده در قدرت بماند. مردم مصر هم با مردم ایران فرق دارند. میزان سواد و تحصیل مردم مصر، ترکیب جمعیتی، نسبت حضور زنان در اعتراض‌های مصر با نسبت حضور زنان در جنبش سبز تفاوت زیادی دارد و کلاً وضعیت قابل‌مقایسه‌ای نیست. این برخوردهای نوستالژیک که مردم ما هم باید مثل مردم مصر باشند (یا می‌بودند) بعید می‌دانم راهی به واقعیت ببرند. هر چند به هر حال تجربه‌ی مصر، ممکن است یک تجربه باشد از میان تجربه‌های مختلف ایستادگی در برابر استبداد.

ظاهراً میان علما اختلاف است درباره‌ی نسبتی که میان جنبش سبز و رخدادهای مصر وجود دارد. کوشش کرده‌ام تا این‌جا به صراحت به ماجرا نپردازم اما مشاهداتم را مرتب نوشته‌ام. عده‌ای معترض شده‌اند که این‌که موسوی ریشه‌ی اتفاقات مصر را در جنبش سبز می‌داند درک درستی نیست. و البته در دفاع از این ادعا، تفاوت‌های خیزش مصری‌ها را با جنبش سبز برجسته می‌کنند. من به خوبی هم از تفاوت‌ها آگاه‌ام و هم شباهت‌ها را می‌بینم. جمع‌بندی مشاهدات من تا امروز این است:

۱. کسانی که با تمام احساس و عاطفه و عقلانیت و انتخاب‌های سیاسی‌شان درگیر ماجراهای جنبش سبز بوده‌اند، ناگزیر شباهت‌های غریبی میان نوع رفتار حکومت مصر با معترضان و نوع رفتار حکومت ایران با معترضان می‌بینند ولو درجات خشونت طبعاً متفاوت است و میزان خشونت عریانی که در ایران به کار بسته شده، هرگز با خشونت مهارشده‌ی دولت مبارک برابری نمی‌کند. خشونت‌های حکومتی و صادر شده از سوی قدرت مسلط سیاسی در ایران به مراتب مهیب‌تر از چیزی بود که امروز در مصر می‌بینیم. جمعیت معترضان مصری هم به نحو چشم‌گیری کمتر از جمعیت معترضان ایرانی بوده و هست. ترکیب جمعیتی مصر هم با ترکیب جمعیتی ایران تفاوت دارد. اما به هر حال شباهت‌ها به نحو غریبی یادآور اتفاق‌های ایران است و همه‌ی کسانی که در اعتراض‌ها شرکت داشته‌اند گویی به عیان احوال آن روزهای خود را در ایران می‌بینند. لذا با انباشتی از احساسات و عواطف برانگیخته‌ای روبرو هستیم که باعث شده شمار زیادی از ایرانی‌ها چهارچشمی مشغول تماشای تلویزیون الجزیره باشند چه در داخل ایران و چه در خارج و همگی به طنز و تعریض جایی بالاخره چیزی می‌گویند که با روایت‌های رسمی حکومتی تفاوت داشته باشد.

۲. نگاه غیر ایرانی‌ها به ماجرای مصر برای من جالب است. تا همین الان دست‌کم پنج شش نفر از همکاران غیر ایرانی ما که ملیت‌ها و پیشینه‌های دینی کاملاً مختلفی با هم دارند هر وقت مرا دیده‌اند به صراحت به من گفته‌اند که ما شباهت عجیبی میان این اتفاق‌های مصر و اعتراض‌های جنبش سبز در ایران می‌بینیم. یعنی هر چقدر که ممکن است بعضی از ما ایرانی‌ها بر ظرافت‌ها و تفاوت‌های جزیی دو روایت ایران و مصر انگشت بگذاریم، آن‌ها به روایت کلان ماجرا بیشتر توجه دارند. امروز یکی از دوستان پاکستانی من – که آکادمیسینی مبرز و درجه یک است – می‌گفت که اتفاقی که افتاده است این است که این آگاهی و بیداری به لایه‌های مختلف جامعه‌ی عربی رسیده است و آگاهی را نمی‌توان به ناآگاهی تبدیل کرد. به نظرم این خط مشترک تمام این اتفاق‌های جهان عرب و جنبش سبز است. کلید جنبش سبز انتشار و رخنه کردن آگاهی در لایه‌های مختلف جامعه بود. جنبش سبز مهم‌ترین توفیق‌اش این بود که نقاب را از چهره‌ی یک نظام سیاسی عمیقاً مستبد و به شدت ضد-اخلاق که مدام نمایش دین‌داری و آزادگی می‌دهد برداشت. یعنی ماجراهای کوی دانشگاه اول، قتل‌های زنجیره‌ای و تمام اتفاقات ریز و درشت دیگری که پیش‌تر رخ داده بود و بالقوه می‌توانست عمق این تباهی و رسوایی را نشان بدهد، هرگز نتوانست به اندازه‌ی جنبش سبز این نقاب را بردارد. نتیجه این شده است که حتی اگر تا امروز جنبش سبز موفق به تغییر ساختار سخت قدرت یا دگرگون کردن رفتار متصدیان مناصب فعلی قدرت نشده است، دست‌کم کاری کرده است که صاحبان قدرت خودشان آگاه شده‌اند که از این پس پیوسته باید در بیم و هراس از این زندگی کنند که مردم آگاهی‌شان را از راز پنهان – و اکنون آشکارشده‌ی حکومتیان – به رخ‌شان بکشند و باز در برابرشان بایستند و به انحای مختلف به آن‌ها پاسخ منفی بگویند – کمااین‌که از هنرمند،‌ نویسنده‌، سینماگر، استاد دانشگاه و طبقات مختلف جامعه گرفته تا گروه‌های مختلف سرکوب‌شده‌ی سیاسی و حتی در متن قدرت هم‌اکنون به طور مستمر این کار را می‌کنند. لذا، به جرأت می‌توان گفت که این شباهت را نه تنها ایرانی‌ها که غیر-ایرانی‌های خارج از ایران هم به دقت رصد می‌کنند و رشته‌ی مشترکی میان این‌ها می‌بینند.

۳. اتفاق‌های مصر و تونس چهره‌ی متفاوتی از جهان عرب و مسلمان‌ها به دنیای غرب ارایه داد. پیش از این‌ عرب‌ها و مسلمانان ملتی بودند که باید همیشه از غرب و از خارج برای‌شان توسعه‌، عدالت، آزادی، حقوق بشر و دموکراسی به ارمغان آورده می‌شد. امروز تونسی‌ها و مصری‌ها به آن‌چه که هستند می‌بالند. افتخار می‌کنند که تونسی و مصری هستند و توانسته‌اند در برابر قدرت سیاسی وطنی‌شان پاسخ منفی بگویند و قد علم کنند و آزادوار از تسلیم در برابر استخفاف تن بزنند. دقیقاً همین ماجرا در ایران هم رخ داد. دوم خرداد ۷۶ یک بار جهان را شگفت‌زده کرد و تصویری دیگر از ایران به غرب ارایه داد. آن تصویر آرام‌آرام به بوته‌ی فراموشی سپرده شد تا جنبش سبز یک بار دیگر رشادت، پختگی و بلوغ سیاسی ایرانی‌ها را به رخ جهان و خصوصاً اروپاییان و آمریکاییان کشید. این عدالت‌خواهی و آزادی‌جویی خانه‌پرورد ایرانی‌ها هنوز اسباب شگفتی و حیرت غرب است. اتفاق مشابهی در جهان عرب افتاده است. و این شباهت را باید دید و برجسته کرد و به صدای بلند باید گفت. عرب‌ها و کشورهایی مثل ایران برای بلوغ سیاسی و تعیین سرنوشت خودشان به دست خودشان و رهایی از حاکمان مستبد و بیدادگر دینی یا سکولار هیچ نیازی به مداخله‌ی غرب ندارند.

۴. ماجرای مصر به هر سرانجامی که برسد، یک چیز گریزناپذیر است: در جامعه‌ی مصری این آگاهی و اعتماد به نفس که ملت مصر می‌توانند خودشان برای خودشان تصمیم بگیرند، بازگشت‌ناپذیر است. می‌توان تمام مؤلفه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را جمع زد و بر مبنای برآیند آن‌ها داوری کرد. این البته شیوه‌ی مناسب و درستی برای تحلیل پیامدهای کوتاه‌مدت و درازمدت سیاسی است. اما نباید فراموش کرد که هر چند ممکن است تجلی عمل سیاسی مصریان با ایرانی‌ها تفاوت داشته باشد و هر چند نظام سیاسی‌شان با هم تفاوت‌های بنیادین دارد – به جز البته شباهت اتوکراتیک بودن‌شان – همگی یک خواسته‌ی مشترک دارند: نمی‌خواهند از این پس کس دیگری، حاکم‌شان، به جای‌شان تصمیم بگیرد. مصری‌ها هم مانند ایرانی‌ها امید می‌خواهند. می‌خواهند به آینده‌‌شان امید داشته باشند و فرزندان‌شان فقط در حسرت زندگی بهتر و آزادی و عدالت زندگی نکنند. وضع ما هم همین است. زبان حال ما هم چیزی جز این نیست.

چند ساعتی است که تلویزیون الجزیره تصاویری را از سردخانه‌ها از جنازه‌ی کشته‌شدگان نشان می‌دهد. مسیر اعتراض‌ها دارد تغییر می‌کند. خون‌ریزی‌ها مثل نفتی است که بر آتش پاشیده باشند. و این دقیقاً نقطه‌ی شباهت جنبش سبز و خیزش ملت مصر است: هر دو حکومت دست به خون‌ریزی زدند. و این بیت سعدی چه حکیمانه و تکان‌دهنده است با آن سوگند عظیمی که در ابتدای‌اش است:

به مردی که ملک سراسر زمین

نیرزد که خونی چکد بر زمین

(مردی، یعنی «مردمی» یعنی «انسانیت»، یعنی به عظمت این بشر سوگند؛ نه به جنسیت ذکور!)

این خطا را هم مبارک مرتکب شد و هم نظام حاکم بر ایران و فتنه‌گران دولت محمودی. معترضان الآن شهید داده‌اند و قربانی می‌دهند و آرام کردن این طایفه دیگر آسان نیست، خصوصاً که مبارک مرتکب اشتباه بعدی هم شد: عمر سلیمان یک آدم نظامی-امنیتی را برای اولین بار در طول حکومت‌اش به معاونت خود منصوب کرد. از همان ساعت‌های اول فریاد اعتراض مصریان بلند بود: هم‌چنان که از سخنان مبارک راضی نبودند، از انتصاب سلیمان هم ناراضی‌اند. آن‌ها چیزی بیش از این می‌خواهند.

تفاوت بزرگ ایران و مصر این است: حکومت معترضان را می‌کشد و فیلم‌اش از الجزیره پخش می‌شود و تمام جهان می‌بینند. حکومت ایران معترضان را بی‌رحمانه می‌کشد و از همان روزهای اول ادعا می‌کند که ما کسی را نکشته‌ایم بلکه کشته‌گان ما را کشته‌اند و مقتولان اصلاً بسیجی بودند. ندا آقا سلطان هم هر چند ماه روایت و قصه‌اش با وقاحت تمام عوض می‌شود. محسن روح‌الامینی هم خون‌اش پایمال مقام و منصب پدرش شده است انگار. در ایران هر کس کشته‌ شود، خودش به جای قاتل مجازات می‌شود. این همان اشتباهی است که آغاز سقوط است و هنوز هیچ کس در ایام فتنه‌ی محمودی در میان دولتیان جسارت و شهامت به گردن گرفتن این نامردمی را نیافته است. بله، هنوز هم توصیه‌های آخر هاشمی رفسنجانی بر زمین مانده است.

این خونِ بر زمین ریخته دامن‌گیر مبارک شد. حاکمان ایران هم از این خون‌های ریخته شده و از آه بی‌گناهان و مظلومان در امان نخواهند بود. روز غضب ملی ایران شاید جنس‌اش با روز غضب مصریان فرق داشته باشد، ولی محتوم است. از همین روست که حاکمیتی که هنرش ارعاب است و تحقیر، چاره‌ای ندارد جز تکیه‌ی مدام بر ارعاب. هر چه بیشتر احوال مصر را تماشا می‌کنم، بیشتر شباهت‌های احوال یک سال و نیم پیش ملت ایران با این روزها آشکارتر می‌شود.

دقایقی پیش، موضع‌گیری اوباما بعد از سخنرانی مبارک پخش شد و به نظر من یک موضع‌گیری سنجیده، اندیشیده و قاطع بود. اوباما خواستار اعاده‌ی حقوق اساسی مردم مصر، پرهیز از خشونت، اعطای حق کامل تظاهرات صلح‌آمیز، آزاد شدن دسترسی به اینترنت و موبایل‌ها و خطوط ارتباطی شد. در یک کلمه، او با قاطعیت از «حقوق بشر»ی ملت مصر دفاع کرد. وقتی که گفت با مبارک پس از سخنرانی‌اش صحبت کرده است، گفت که مبارک «قول داده است» اوضاع عوض شود و به او گفته است که او «مسؤولیت» دارد و باید ثابت کند که این‌ها که وعده داده است، فقط حرف‌های توخالی نیست. اوباما به زبان دیگر، مبارک را میانه‌ی میدان نبرد رها کرد تا خودش گلیم‌اش را از آب بکشد.

اگر مبارک قرار باشد به توصیه‌های اوباما عمل کند، معنای ضمنی‌اش این است که اجازه بدهد خشم ناراضیان بر سرش آوار شود. باز کردن راه‌های ارتباطی و تأمین امنیت، یعنی راه دادن به دامن گستر شدن اعتراض‌های مخالفان و این یعنی سقوط مبارک. بله، می‌شود چنین استنباط کرد که اوباما می‌گوید اگر تظاهرکنندگان مرتکب خشونت شدند، مقابله با خشونت آن‌ها مشروع است. این حرفی است که همه جا می‌شود زد. نه اوباما و نه هیچ کس دیگر را نمی‌شود به خاطر این ملامت کرد. اما از مجموع مواضع اوباما در قضیه‌ی مصر، استنباط من این است که گویی آمریکا به مبارک فرصت داده است تا تمام فسادهای این سال‌ها را جبران کند و ثابت کند وعده‌های‌ امشب‌اش را عملی می‌کند. اوباما البته با ملت مصر هم سخن گفت: آن‌ها را میراث‌دار یک تمدن کهن و باستانی دانست و در واقع به زبان دیگر از آن‌ها خویشتنداری و مدنیت خواست تا مشکلات‌شان را بدون توسل به خشونت حل کنند.

بعید می‌دانم مبارک بتواند رفتارش را به این سادگی تصحیح کند و توصیه‌های مشفقانه‌ی اوباما را بپذیرد و عملی کند. هم‌چنین بعید می‌دانم که این مردم عاصی در مصر، بتوانند به این زودی به آرامش بازگردند. این‌ها که من در این روزها دیده‌ام، شباهتی به جنبش سبز ملت ایران ندارند. سبزها در روزهای اول اعتراض‌های پس از انتخابات اگر می‌خواستند به شیوه‌ی مصری‌ها عمل کنند، چه بسا حکومت فعلی را اکنون نداشتیم. در اعتراض‌ها یا به عبارت دقیق‌تر «شورش»ها در مصر، نه شعار خویشتن‌داری داشتیم و نه نظریه‌پردازی و روش‌های مسالمت‌آمیز. جنبش سبز مبنای کارش توسل به صندوق رأی و شیوه‌های مسالمت‌آمیز بود. اگر بنای جنبش سبز از ابتدا بر تظاهرات خیابانی و اعتراض به این شیوه بود، هرگز نباید پای صندوق رأی می‌رفت و اساساً نباید تن به هیچ انتخاباتی می‌داد. تصور من این است که هم‌چنان جنبش سبز، نقطه‌ی عزیمت‌اش اصلاح سیاسی از طریق روش‌های دموکراتیک و از معبر صندوق رأی است. اعتراض مصریان از این جنس نیست.

با این احوال، اوباما مبارک را در وضعیت بسیار دشواری قرار داده است. مبارک حال شاگرد مدرسه‌ای را دارد که وقت امتحان آخر سال‌اش فرارسیده و هیچ درس بلد نیست. امکان تقلب در امتحان هم از او گرفته شده و معلمی که تا دیروز مرتب به او ارفاق می‌کرد، حالا ناگزیر شده گوش‌اش را بتاباند و به او بگوید خودت باید درس بخوانی و نمره‌ی خوب بگیری. ببینیم مبارک می‌تواند کفایت از خود نشان بدهد و دل ناراضیان‌اش را به دست بیاورد یا نه.

پ.ن. بگذارید تصحیح و تصریح کنم که وقتی از «تظاهرات خیابانی» حرف می‌زنیم، لزوماً هر تظاهرات خیابانی معنای‌اش «خشونت» نیست. ممکن است در تظاهرات هم مردم بایستند،‌ حتی تن به صندوق رأی هم ندهند و فقط در خیابان فریاد بزنند، ولی مرتکب خشونت نشوند (یا اگر شدند در مقیاس محدودی باشد و در قامت دفاع از خود) اما به بعضی از (یا تمام) خواسته‌‌های‌شان برسند. قصدم از برجسته کردن تفاوت این بود که شاید اگر سبزها در همان روزهای اول هرگز به خانه بر نمی‌گشتند اوضاع جور دیگری بود. شاید. مطمئن نیستم ولی به هر حال تظاهرات خیابانی لزوماً در تعارض با صندوق رأی نیست. هر دو در زمره‌ی حقوق مسلم مدنی و سیاسی هر شهروند هستند. حکومت ایران همه‌ی این حقوق را با خشونت محض از مردم‌اش سلب کرده است. در مصر امروز کسی از دولت نمی‌رود برای تظاهرات‌اش «مجوز» بگیرد ولی در ایران بر خلاف تصریح قانون اساسی، ملت مجبور به دریوزگی برای مجوز گرفتن می‌شوند. تفاوت‌هایی از این جنس را باید دید ولو در مصر در مقابل تظاهرات نیروی خشن هم به میدان بیاید.

تا همین لحظه که این‌ها را می‌نویسم شتاب حوادث مصر به نحوی است که نمی‌توان پیش‌بینی کرد اتفاق بعدی چه خواهد بود (آخرین خبر، بی‌اعتنایی معترضان به حکومت نظامی است). هنوز زود است که بتوانیم داوری روشنی نسبت به اتفاقات منطقه داشته باشیم اما فکر می‌کنم مشاهدات اولیه را می‌توان کار هم قرار داد. فهرست‌وار نکاتی را که به نظرم می‌رسید می‌آورم تا ببینیم چه می‌شود.

۱. به نظر می‌رسد که شورش‌های جهان عرب، از تونس گرفته تا مصر و در این میانه لبنان، عربستان سعودی، اردن و یمن هم از قاعده مستنثا نیستند، تا حد زیادی ریشه در معیشت مردم دارد و بیشتر حکایت شورشِ نان است تا جنبش‌های مدنی. طبعاً وقتی مردم به میدان می‌آیند خواسته‌های دیگری هم طرح می‌شود. اما نکته این است که آن‌چه باعث برافروخته شدن آتش اعتراض‌ها در کشورهای عربی شده است، عمدتاً به احوال اقتصادی این کشورها باز می‌گردد.

۲. جنبش سبز، زاییده‌ی اعتراض مردم به دستکاری گسترده در فرایند انتخابات و تصرف دولت و حاکمیت در رأی مردم بود. این تفاوت بزرگ ایران با سایر کشورهای منطقه است که اکنون در تلاطم هستند. از این حیث خیزش مردم ایران، بیشتر پایگاهی مدنی دارد و تکیه بر حقوق مدنی آن‌هاست تا مطالبات اقتصادی. با این‌حال، گمان می‌کنم جنبش سبز تنها در این سطح باقی نخواهد ماند و اقتصاد هم تبدیل به محملی ناگزیر برای اعتراض‌های تازه‌ای می‌شود که از طبقات اجتماعی دیگری که نظام شاید تصورش را هم نداشته باشد، بروز خواهد کرد.

۳. وجه مشترک انقلاب یاسمنی کشورهای عرب با جنبش سبز در یک چیز است: میدان نبرد در ایران و این کشورها کمابیش یکسان است. یک طرف قدرت مسلط است که تکیه بر نیروهای نظامی و امنیتی دارد و طرف دیگر، مردم هستند که از ابزارهای نظامی و امنیتی محروم‌ام و سلاح‌شان صدای‌شان و اعتراض‌شان است. یک طرف تا دندان مسلح است و طرف دیگر بی‌پناه و بی‌دفاع. یک طرف باتوم، گاز اشک‌آور، نیروی ضد شورش، زندان، دستگاه‌های امنیتی و رسانه‌های تبلیغاتی دارد و طرف مقابل از همه‌ی این‌ها محروم است. یعنی در این نبرد نابرابر، مردم اعتراض می‌کنند و دولت سرکوب می‌کند. دولت مصر هم مانند دولت ایران اینترنت را مسدود می‌‌کند، توییتر را فیلتر می‌کند، در موبایل‌ها اخلال ایجاد می‌کند با این تفاوت بزرگ که دولت مصر بعد از اعتراض‌ها – بنا به غریزه‌ی بقا – متوسل به معلق کردن قانون می‌شود و دولت ایران درست قبل از انتخابات و پیش از پایان رأی‌گیری و تنها برای کنار زدن و مضمحل کردن رقبای سیاسی‌اش مرتکب همه‌ی این‌ها شده است. دولت مصر هم مانند دولت ایران، اعتراض‌ها را به دخالت خارجی‌ها و بیگانگان نسبت می‌دهد: نظام‌های استبدادی خصلت‌های مشابهی دارند؛ فرقی نمی‌کند استبدادشان دینی باشد یا سکولار.

۴. سرخوشی رسانه‌های نظام و حامیان فتنه‌ی محمودیه از موج اعتراض‌ها و مقاومت‌ها در برابر دولت‌های عرب، سرخوشی ناپخته و شتاب‌زده‌ای است. هنوز معلوم نیست سمت و سوی این مقاومت‌ها دقیقاً چی‌ست ولی یک چیز قطعی است: مردم در برابر دولت می‌ایستند. از نظر این رسانه‌های داخل ایران، همه‌‌ی قدرت‌ها و دولت‌ها فاسد و فرعونی‌اند الا دولت و قدرتی که در ایران هست. هر چه از هر دولتی سر بزند و بد باشد، ارتکاب‌اش در ایران از سوی دولت و نظام پسندیده و محمود است. جدای این‌که به هر حال این نوع برخورد با حوادث و تفسیر اخبار، چیزی نیست جز استمرار سلسله‌ی دروغ و ریاکاری، فکر می‌کنم ناشی از دستپاچه‌گی هم هست. همیشه این بیم وجود دارد که موج این اعتراض‌ها به ایران هم بر گردد. حکایت این رسانه‌ها قصه‌ی کسانی است که از ترس تاریکی بلند بلند با خودشان آواز می‌خوانند یا سوت می‌زنند.

۵. چیزی که حاکمیت سیاسی مصر را بسیار شبیه همتای ایرانی‌اش می‌کند، قساوت‌اش در توسل به خشونت است. هر دو بنا به غریزه‌ی بقا و برای حفظ قدرت، از توسل به هیچ خشونتی روگردان نیستند. تفاوت بزرگ‌اش این است که یکی سکولار است و دیگری دینی وگرنه هر دو به یک اندازه مرتکب خشونت می‌شوند. هر دو سال‌هاست که مشی استبدادی پیشه کرده‌اند و سیاست‌شان ادامه‌ی سیاست سرکوب و بستن فضای سیاسی برای ادامه‌ی تکیه زدن بر سریر قدرت است. پیداست مستبدان سیاسی و سکولار هر دو کم تاریخ خوانده‌اند!

نکته‌ی آخر این است که هرگز نباید انتظار داشت هر چه در کشورهای عربی اتفاق‌ می‌افتد در ایران هم رخ بدهد. ایران با بقیه‌ی کشورها تفاوت دارد و در واقع موقعیت یگانه‌ای دارد که آن را از سایر کشورهای منطقه متمایز می‌کند. امروز یکی از همکاران تاجیک‌ام می‌گفت کاش این موج به کشور ما هم برسد! یعنی سطح آگاهی مردم منطقه به جایی رسیده است که در هر نقطه‌ای که مردم از دست حاکمان‌ و زمام‌داران‌‌شان آزرده باشند و ناراضی، امروز این اعتماد به نفس را دارند پیدا می‌کنند که می‌شود دست رد به سینه‌ی قدرت سیاسی هم زد. گویی مردم ترس‌شان ریخته است. فکر می‌کنم وجه اشتراک دیگر این خیزش‌ها با جنبش سبز ایران همین است: از میان رفتن ترس از قدرت. قدرت سیاسی مسلطی که متکی به نیروی نظامی و امنیتی است، از آن‌چه به نظر می‌رسد ضعیف‌تر است.

اکونومیست این هفته و هفته‌ی پیش دو مقاله درباره‌ی این اتفاقات دارد که هر چند کمی تأخیر دارند ولی تصویر نسبتاً خوب و صیقل‌خورده‌ای از ماجراها به دست می‌دهد. توصیه می‌کنم این دو را حتماً بخوانید.

پ. ن. این حس شهودی و اولیه‌ی من است و شواهدش را هم شاید بتوان بعداً یافت: آمریکا علایمی فرستاده است که گویی نمی‌خواهد از مبارک حمایت کند که بسیار یادآور برخورد آمریکا با شاه در زمان انقلاب ایران است. از آن سو، آمریکا در جریان‌های دو سال اخیر در ایران، عملاً رفتارش به سود حاکمیت و دولت احمدی‌نژاد بوده است. به عبارت دقیق‌تر، فکر می‌کنم آمریکا هرگز حامی جنبش سبز نبوده است (تحریم‌های استخوان‌ساز بهترین گواه این نکته است). آمریکا از روی کار آمدن دولتی متکی بر رأی مردم، دموکراتیک و شفاف در ایران سود نمی‌برد. بیشترین سود را به اسراییل و آمریکا محمود احمدی‌نژاد رسانده و می‌رساند و دلیلی ندارد آمریکا این حامی رایگان و بی مزد و منت را از دست بدهد. این نکته را بگذارید به حساب تفاوت برخورد آمریکا با نمونه‌ی مصر و ایران.

پ. ن. ۲. مصداق عریان ریاکاری دستگاه‌های دولتی و حاکمیت ایران در فتنه‌ی محمودیه،‌ همین واکنش وزارت خارجه‌ی ایران است. وزارت خارجه گفته است: «مقامات مصری از هرگونه برخورد خشونت‌آمیز با موج مردمی این کشور احتراز کنند». فکرش را بکنید که اگر در هنگامه‌ی خشونت‌های حکومتی روز انتخابات به بعد، همین دولت مصر حرف‌های مشابهی زده بود، آیا از منبرهای نماز جمعه آقایان گلو نمی‌دریدند که به شما ربطی ندارد؟ چه چیزی در این معادله فرق دارد که «مناسب‌تر به نظر می‌رسد مقامات این کشور ضمن تمکین به خواسته‌های به حق مردم خود از هرگونه برخورد خشونت‌آمیز نیروهای نظامی و امنیتی با این موج مردمی احتراز نمایند» اما وقتی قصه به ایران می‌رسد، حاکمیت باید «فتنه» را ریشه‌کن کند؟ چرا وقتی مصری‌ها شهرهاشان را به آتش می‌کشند و مردم‌شان دقیقاً «اغتشاش» می‌کنند، می‌توانند بگویند «حرکت مردم عدالتخواه مصر بر اساس آموزه‌های دینی و ناشی از بیداری اسلامی در منطقه بوده»، اما وقتی مردم ایران دقیقاً همان کار را می‌کنند، اسم‌اش می‌شود اغتشاش و هر کس بیاید خیابان خون‌اش به گردن خودش است؟ دقت کنید که در ایران هم حکومت نظامی اعلام شد ولی به شکلی دیگر (فرمودند هر کس بیاید خیابان خون‌اش گردن خودش است). ما ایرانی‌ها چه فرقی با مصری‌ها داریم؟